Bậc hiền trí nói lời lợi ích. Nói những điều có lợi ích là như thế nào?

Hỏi: Bậc hiền trí nói lời lợi ích. Nói những điều có lợi ích là như thế nào? 

(Câu thảo luận trong lớp Phật Pháp Buđdhadhamma, Minh Hạnh chuyển biên)

TT Tuệ Siêu: Tùy theo hoàn cảnh, tùy theo môi truờng sống, tùy theo tư duy của mỗi nguời, chúng ta nhận xét lời có lợi ích và lời không có lợi ích. 

Ví dụ như, sinh viên  vào giảng đuờng, khi nghe vị giáo sư giảng giải về môn học của mình thì nguời sinh viên đó sẽ nhận thức đuợc đây là lời nói có lợi ích. Một bệnh nhân khi đến một vị bác sĩ và đuợc lời khuyên của vị bác sĩ đó khiến cho bệnh nhân nầy cảm thấy an tâm và lạc quan khi chữa trị căn bệnh của mình, thì như vậy lời nói của vị bác sĩ đuợc bệnh nhân xem như là lời nói có lợi ích. Trong cuộc sống cũng vậy, chúng ta có thể đánh giá rất nhiều lời nói có lợi ích, khi chúng ta làm ở bất cứ ngành nghề nào, và có những nguời khuyên nhắc chúng ta những điều thuận lợi cho ngành nghề của chúng ta thì đó cũng đuợc xem như là lời nói có lợi ích. 

Do vậy, "nói lời lợi ích, có giá trị hơn cả ngàn lời vô ích", về khía cạnh chung chung, ý nghĩa chung chung thì chúng ta có thể áp dụng trong bất cứ truờng hợp nào ở cuộc sống của chúng ta. Khi gặp mặt nhau, chúng ta nói những điều gì khiến cho nguời khác nghe xong mà họ thu thập đuợc những điều hay, những điều có lợi cho cuộc sống của họ về mặt vật chất cũng như tinh thần, như vậy lời nói đó đuợc xem như lời nói lợi ích. Và nếu đuợc nghe một lời nói lợi ích thì quả thật lời nói đó có giá trị hơn cả ngàn lời nói vô ích.

Lời nói vô ích ở đây đuợc đánh giá như thế nào? Nói một cách chung chung thì lời nói vô ích là lời nói rỗng không, chẳng có ý nghia và chẳng có tác dụng cho chúng ta. Ở đây khi chúng ta đề cập đến lời nói có lợi ích giá trị hơn cả ngàn lời nói không có tịnh lạc, không lợi ích

Tuy nhiên, chúng ta nên hạn chế cái gì thuộc về hiệp thế bỏi vì nguời Phật tử lúc nào cũng nhắm đến mục đích giải thoát. Sự tịch tịnh, sự tịnh lạc trong đạo hạnh là điều tốt đẹp nhất, và do đó lời nói lợi ích ở đây đuợc xem như là lời nói có liên hệ đến giới hạnh, liên hệ đến sự tinh tấn, liên hệ đến sự viễn ly, liên hệ đến sự thiểu dục, tức là ít có sự ham muốn, liên hệ đến sự tri túc là biết đủ, liên hệ đến sự giải thóat, liên hệ đến tri kiến giải thóat.

Chúng ta khổ có hai mặt, khổ về mặt vật chất và khổ về mặt tinh thần hay gọi là khổ thân và khổ tâm. Khổ thân là sự khổ về già, bệnh và chết, hay là thiếu ăn thiếu mặc, trời nắng nóng hay trời mưa uớt át, gió lạnh thì những cái gì thuộc về cảm xúc, cảm thọ khổ thuộc về thân thì cái đó chúng ta gọi là khổ thân. Còn về khổ tâm tức là những sự khổ ảnh huởng về mặt tinh thần, tâm buồn bực âu lo phiền muộn, bất an, hoang mang sợ hãi, tâm trạng đó gọi là khổ tâm. Mặc dù chúng ta có thể giúp đỡ cho nguời khác về vật chất, phần lớn nguời ta chỉ nghĩ rằng giúp đỡ về mặt vật chất sẽ thiết thực hơn. Tuy vậy, chúng ta không thề phủ nhận một điều rằng những lúc chúng ta âu lo, phiền muộn, có những nỗi ám ảnh sợ hãi, bấy giờ nếu chúng ta đuợc nghe một lời khuyên hữu ích, hữu hiệu, một lời khuyên có giá trị sẽ tác động tâm lý chúng ta, sẽ đem lại cho chúng ta một sự hy vọng hay một tư tuởng lạc quan, một sự an vui; chúng ta không thể phủ nhận điều đó. Do vậy, trong đời sống có khi chúng ta chỉ cần một lời nói khuyên nhủ, khuyến khích, động viên cũng đủ rồi.

Khi tu tập có nghĩa là chúng ta phải áp dụng cả hai mặt, khi chúng ta tiếp xúc với nguời khác và chúng ta có tâm tiếp độ nguời khác, chúng ta có thể tùy cơ hội, tùy truờng hợp mà tiếp độ về vật chất hay tinh thần chứ không có một cái gì cụ thể. Giúp lời chứ không ai giúp của. Quả thật vậy, khi chúng ta nghèo khổ thì nguời ta đến khuyên  chúng ta đừng buồn, hãy sống an phận như vậy, không ai giúp tiền của cho nguời đó thoát khỏi cảnh nghèo. Nếu  suy xét cho kỹ thì trong đời sống của chúng ta, có đôi lúc không cần của mà cần lời, và cũng có đôi lúc chúng ta cần một trạng thái tinh thần hơn là sự kiện vật chất. Chính điều nầy nói lên rằng khi chúng ta cần trạng thái an lạc về tinh thần, thì một lời khuyên hữu hiệu, một lời khuyên lợi lạc nghe xong đuợc chứng đạt quả vị giải thóat thì lời nói đó quả thật quý báu.

Như truờng hợp của cậu Pala, con trai út của ông truởng lão Cấp Cô Độc, cậu ta nghe theo lời cha khuyên đi đến chùa cố gắng thọ trì Tam Quy và Ngũ Giới để rồi trở về nhà lãnh tiền thuởng. Một thời gian sau, ông Cấp Cô Độc khuyên con mình hãy đến chùa để nghe Đức Phật thuyết pháp, ‘con mà nghe đuợc một câu pháp nào có thể thuyết lại, nói lại cho cha nghe thì cha sẽ thuởng cho con gấp muời lần số tiền thuởng hàng ngày’. Cậu Pala vì ham tiền nên đi đến nghe Đức Phật thuyết pháp. Một vài lần cậu ta định sau khi nghe xong một câu pháp, nhớ đuợc một câu pháp để đem về nói cho cha nghe thì cậu ta sẽ đứng dậy bỏ ra về. Và Đức Thế Tôn đã dùng phương tiện giúp cho cậu ta ngồi lại lắng tai nghe pháp, sau đó cậu ta chứng đắc quả Tu Đa Huờn. Ngày hôm sau khi ông Cấp Cô Độc thỉnh Đức Phật về trai tăng luôn tiện để phát thuởng cho đứa con trai của mình, cậu Pala lấy làm hổ thẹn truớc mặt bậc đạo sư và xin sám hối với bậc đạo sư. Đức Thế Tôn biết rõ cậu Pala đã chứng quả Tu Đa Huờn, do đó Ngài đã thuyết một bài pháp và Ngài nhắn nhủ rằng với quả vị mà Pala đa đạt đuợc, quả vị đó quý báu hơn cả ngai vàng của Đế Thích hay là ngai vàng của vua Chuyển Luân Vương. Lời nói đó đuợc một vị thuyết giảng như là Đức Phật hay chư vị A La Hán thì quả thật lời nói nầy đáng giá hơn cả ngàn ngàn câu nói.

Trong cách Đức Phật thí dụ  giúp cho chúng ta hiểu đuợc cách sống trong việc tu tập: 

1 - Một là, chúng ta luôn luôn đón nhận những lời nói tốt đẹp của bậc thiện trí thức đã răn dạy, trình bày cho chúng ta. Những lời nói của các bậc thiện trí thức chúng ta không lắng tai nghe và không lĩnh hội đuợc thì giống như chúng ta đuợc một nguời chỉ cho kho tàng mà không chịu chấp nhận, chúng ta lo đễnh bỏ qua. Như vậy rất là uổng phí.

2. Thứ hai là truờng hợp khi chúng ta đối đãi, tiếp xúc với nguời khác, chúng ta biết rõ rằng một lời nói lợi lạc, hữu ích có giá trị hơn cả ngàn lời nói vô ích, vì đem lại lợi lạc cho nguời khác chúng ta chỉ nên nói những lời nói hữu ích mà thôi. Và những lời nói hữu ích đó sẽ giúp cho nguời khác đuợc sự an vui, tinh tấn, hay xóa bỏ đi những mặc cảm để rồi họ tiến hóa trên đuờng tu tập. Đây cũng là phuớc báu lớn lao. Khi chúng ta tu tập, chúng ta đừng nghĩ rằng chúng ta chỉ im lặng, thân tu tập là đủ, vì trong tam nghiệp, tức là thân nghiệp, khẩu nghiệp và ý nghiệp, chúng ta cũng biết lời nói là khẩu nghiệp và nếu như lời nói đó là lời nói tốt, lời nói hữu ích, lời nói có giá trị đạo đức thì lời nói nầy sẽ đem lại phuớc báu cho nguời nói, cho nguời đã trình bày lời nói đó. Trừ ra đối với Đức Phật và chư vị A La Hán, là những bậc vô lậu giải thoát, là những vị những gì nên làm đã làm, sau đời sống nầy không còn đời sống khác, thì đối với các Ngài cho dù các Ngài có nói nhiều những lời nói đem lại hữu ích, lợi lạc cho quần sanh đi nữa thì các Ngài cũng không cần đến quả báo của những lời nói đó, do vậy đuợc xem như không thành tựu khẩu nghiệp, dù cho đó là lời nói tốt. Nhung đối với kẻ phàm phu chúng ta, trong đời sống tu tập, chúng ta không thể so sánh với Đức Phật, hay chư vị A La Hán là chúng ta bất cần, không tạo khẩu nghiệp tốt, điều nầy thật không nên. 

Do đó, nguoi Phật tử nên có những lời nói hữu ích khi nói chuyện với nguời khác. Và nguợc lại khi nguời khác nói những lời hữu ích đến ta thì ta cũng phải đón nhận một cách trân trọng vì những lời nói hữu ích đó nghe đuợc thì chúng ta sẽ đuợc tịnh lạc, sẽ đuợc an vui. Bởi vậy cho nên cho dù mình nghe hay mình nói những lời nói lợi ích thì bao giờ cũng có giá trị cả.