Chúng ta phải đối trị chứng bịnh ph iền não như thế nào?

Hỏi:Chúng ta phải đối trị chứng bịnh ph iền não như thế nào?

(Bài giảng trong lớp Diệu Pháp, Minh Hạnh chuyển biên)

TT Giác Đẳng: Trong đạo Phật khi đề cập đến pháp tu, không phải lúc nào người ta cũng chú trọng đến phương pháp mà chúng ta gọi là một pháp môn duy nhất, hay là một pháp hành chữa được bá bịnh phiền não.  Ở đây chúng ta phải nói rằng ở căn duyên của mỗi người, mỗi lúc và mỗi thời, có những lời dậy ngắn ngủi, có những lời dậy tuy rằng rất cô đọng, nhưng lại có thể có khả năng đánh bật phiền não ra khỏi nội tâm của chúng ta, và đây là một trong những sự kiện rất kỳ thú. 

Đức Phật dụ cho tâm tham sân, là cái gì rất kiêu căng, cái gì có thể mang lại nhiều phiền lụy cho đời sống. Đây là một điểm  ít khi chúng ta nghĩ tới. Khi chúng ta giận một người khác, mình nghĩ rằng lòng sân hận là một sức mạnh. Khi chúng ta bực bội, chúng ta muốn thoả mãn tâm sân của mình, thìmình nghĩ rằng tâm sân là một cái gì đáng để được chìu, đáng để được quí trọng, và thậm trí chúng ta thấy nó có lý lắm, nó có lý đến đỗi chúng ta tin vào tham, tin vào sân, chúng ta đã tin nó không phải chỉ một ngày, hai ngày, mà cả cuộc đời của mình. Như trong kinh Phật, thì chúng ta đã tin vào tham sân si trong vô lượng kiếp, từ vô lượng kiếp, bây giờ khi chúng ta nhìn tham sân nó là một hình thái tiêu cực, thì rõ ràng chúng ta đang vẽ một làn ranh mới, và có một thái độ mới đối với sự phiền não của mình. 

Một vị thiền sư, Ngài Achaan Chaa, Ngài có nói một câu, "đừng tin vào những phiền não của minh."  Chúng ta tin vào phiền não của mình như là người bạn chí cốt, chúng ta tin vào phiền não của mình như là một thủ hạ thân tín, chúng ta tin vào phiền não của mình đôi lúc chúng ta sùng bái, thờ phượng phiền não của chúng ta như là cái gì đó có quyền uy tuyệt đối ở trong đời sống của mình. 

Có thể nói hầu như trong suốt lời dạy của Đức Phật mà chúng ta tìm thấy rải rác đó đây ở trong kinh điển, thì Đức Phật Ngài cho chúng ta cái nhìn mới về khía cạnh tiêu cực của phiền não, mà bấy lâu nay chúng ta vì quan niệm ngã chấp, vì quan niệm nghĩ rằng "đó là Ta", "đó là của Ta", và "là tự ngã của Ta". Bởi vì nó là "tự ngã của Ta", vì nó là "Ta", nó là "của Ta", nên chúng ta đã trân quí phiền não, đã đặt để phiền não ở trong một cảnh giới, ở trong địa vị mà chúng ta đã kỳ vọng, chúng ta phải lắng nghe, chúng ta phải chìu nó, và chúng ta phải đồng thuận với nó.

Trong một bài kinh rất danh tiếng của Đạo Phật, bài kinh đó mở đầu cho Trường Bộ Kinh, và cũng mở đầu cho kho tàng kinh Tạng Pali, kinh Tạng Phật giáo, bài kinh đó Đức Phật Ngài đề cập đến những tà kiến,bài  kinh Brahmajàla hay là bài kinh Phạm Võng.  Khi chúng ta đọc về những tà kiến này rồi, chúng ta phải nhìn thấy chúng  sanh ở trong đời này không phải chỉ có những phiền não đối với Sắc, Thinh, Thí, Vị, Xúc, tức là đối với sắc đẹp, tiếng hay, mùi thơm xúc lạc. 

Và có thể nói rằng những tầng thiền như Sơ, Nhị, Tam, Tứ Thiền, thậm trí những Thiền Vô Sắc,  Không VôBbiên, Thức Vô Biên, Vô Sở Hữu, Phi Tưởng, Phi Phi Tưởng, và ngay cả vị này lấy tự ngã đối chiếu với Niết bàn.  Khi các vị nhìn vào Niết bàn, các vị lại có một quan niệm, quan niệm này ở trong bài kinh Phạm Võng gọi là Niết Bàn Viễn Thế, những quan niệm về Niết bàn, như là những giải tỏa bậc nhất, mà đặc biệt ở trong đó Đức Phật Ngài dậy rằng sự có mặt của bản ngã.  Có đọc những bài kinh đó thì chúng ta mới biết tại sao phiền não nó không dễ để nhận diện, cho dù rằng chúng ta nhận nó là tham, là sân, là si. 

 Thật ra, nếu chúng ta đọc kỹ những kiết sử, nhất là thượng phần kiết sử ở trong mười kiết sử, thì chúng ta cũng có thể mường tượng được tại sao những thứ ái dục, như là sắc ái, vô sắc ái, hay ngã mạn, phóng dật, vô minh, những thượng phần kiết sử đó nó không phải là cái gì thô thiển trong đời sống hàng ngày. Anh A giận anh B những lời nói bực, hoặc giả là chúng ta thích ăn ngon mặc đẹp, hay là người nam nữ thương với nhau có những nông nỗi, có những bất đồng, có những vụng về ở trong đời sống, nó không hẳn là chúng ta dễ dàng nhận ra như vậy.

 Chúng ta cũng phải nói một khía cạnh khác liên quan đến hướng đi, mà nó thường tiềm tàng như một khả năng, có thể nói rằng hết sức đặc biệt trong cuộc sống của chúng ta. Ngài Hoà Thượng Hộ Tông viết một quyển nhỏ, ở trong đó Ngài dùng tựa là "Nguyện Vọng Cao Nhất Của Con Người", và trong quyển này đã đề cập đến hạnh phúc, Ngài nói hạnh phúc là một sự truy tìm lớn nhất trong cuộc sống, và khi nói đến hạnh phúc chúng ta nói đến cái gì tích cực, cái gì đáng để chúng ta thân cận, đáng để chúng ta truy cầu, đáng để chúng ta hướng đến. Nhưng điều này chỉ là một bước rất nhỏ. Khi chúng ta nghĩ đến thanh bình, chúng ta nghĩ đến hạnh phúc, nghĩ đến sự thanh thản, nghĩ đến sự an lạc. Rồi bước kế tiếp chúng ta phải nhận ra một cái gì là cái tích cực, cái gì là cái tiêu cực, cái gì là cái an lạc, cái gì là cái khổ đau. Thì đây là một sự phân định không phải đơn giản dễ dàng.

Chúng ta có thể nhìn thấy tâm tư của chúng ta có đôi lúc, người không khéo tu tập thì nó giống như cái lọc nước vậy, nước trong thì nó cho đi, nước sạch thì nó cho đi, và cái gì còn lại thường thường là cặn cáu, nó là cái gì không được tốt đẹp. Và chính vì vậy đôi lúc Đức Phật Ngài dậy chúng ta lên làm một công việc của một người khách quan là hãy đứng từ địa chỉ khách quan, để nhìn lại những phiền não chính mình và phải tỏ thái độ, thái độ đó rất rõ ràng, thái độ đó là hãy xem phiền não không đáng để hoan hỷ, nên rủ bỏ, rủ bỏ một cách không thương tiếc.

Cái nhìn phiền não ở trong tư cách khách quan đã là một việc rất khó. Và điều này giải thích tại sao trên phương diện thiền quán nó cho phép một vị hành giả, hay là một người tu tập có thể nhìn được phiền não của mình ở trong một cách nhìn khác đi. Nó giống như quan niệm của thời phong kiến xa xưa, việc trong một gia đình, việc trong một đất nước, việc mà lúc nào cũng phải dấu kín, lúc nào cũng phải bưng bít, bởi vì sao? Bởi vì sợ  tổn thương đến cho gia đình là có thể nói rằng tổn thương đến cho bản thân, và danh dự của bản thân nó gắng liền với danh dự của gia đình. Do vậy, ở trong những triều đại ngày xưa có những câu chuyện, có những điều hết sức là tiêu cực, nó hết sức là xấu xa, và những điều đó bị bưng bít, không được đưa ra bên ngoài.  Trong những xã hội tiến bộ ngày nay thì những vấn đề của xã hội, cho dù đó là vấn đề của vị Tổng Thống, hay vấn đề đó là vấn đề của thành phố thì người ta sẵn sàng đem ra bàn luận, ở đây người ta không đặt vấn đề danh dự, mà người ta chỉ đặt thế nào để cải thiện xã hội. 

Đức Phật Ngài ở trong rất nhiều trường hợp Ngài đã gợi ý cho chúng ta một điều quan trọng là chúng ta có thể nhìn lại những cái phiền não, những cái rắc rối, những khúc mắc ở trong lòng mình, nó giống như  một cái nhìn khách quan.  Ví dụ,  trong một quốc gia, thì báo chí có thể nhìn vấn đề chính quyền, nhìn vấn đề của xã hội, ở trong cái nhìn phê phán khách quan để làm gi`? từ cái nhìn khách quan đó thì chúng ta mới không có gọi là cái này là cái "của Ta", là "tự ngã của Ta", mình phải bảo vệ nó, có những lúc chúng ta sẽ có thái độ mạnh mẽ, dứt khoát đây là vấn đề cần phải loại bỏ và đây là vấn đề cần phải duy trì. Khi chúng ta đã đọc vào Phật pháp thì chúng ta thấy có một khía cạnh hết sức  quan trọng của lý vô ngã, lý vô ngã mà Đức Phật Ngài dạy ở trong nhiều bài kinh và đặc biệt ở trong Tạng A Tỳ Đàm,  khi nói đến điều pháp, chi pháp, điều đó là danh, là sắc,  chúng ta muốn nói điều đó là một cái gì ở trong năm uẩn đi nữa, thì không nên chấp chặt lấy nó là đây là cái mà mình phải vĩnh viễn vướng  mãi, bởi vì nó là tự ngã của mình, nó là cái gì mà mình không muốn đụng đến, ví dụ như là đây là sắc, đây là thọ, đây là tưởng hành thức v.v...có nghĩ như vậy nó mới cho phép chúng ta đứng ở trên một cương vị khách quan, và đó là cái khó nhất của một hiền giả mà bước vào đời sống tu tập.

Nhìn lại chính mình và có một lối sống tách biệt ra khỏi quan niệm chủ quan, và chính vì vậy giúp cho chúng ta một cái nhìn hết sức mới mẻ, nếu chúng ta không đọc kinh Phật, và chúng ta không hành thiền, thì mãi mãi là một sự bí ẩn, không hiểu tại sao tự mình làm khổ lấy chính mình, tự mình chuốt lấy phiền muộn cho mình, là bởi vì tại sao? bởi vì chúng ta đã ôm chầm lấy những phiền não đó, gọi những phiền não đó là anh là em là thân thiết là ruột thịt, gọi những phiền não đó là tự ngã của mình, để rồi mình chẳng những không dám đụng đến nó, chẳng những mình không dám có một thái độ phiền não mà chúng ta lại nghĩ rằng mình phải nuông chìu, mình có thái độ như thế nào để làm cho phiền não không bị mảy may chi giảm và đó là lý do tại sao cả một khối Đức Phật gọi là khổ, nó được sanh khởi và hình thành ở trong cuộc sống của chúng ta và những người chung quanh chúng ta,