Hạnh phúc và khổ đau

Hỏi: Hạnh phúc và khổ đau

(Bài giảng trong lớp Diệu Pháp, Minh Hạnh chuyển biên

TT Giác Đẳng: Hạnh phúc và khổ đau là hai đề tài lớn của Ðạo Phật và không những là hai đề tài lớn của Ðạo Phật mà còn là hai đề tài lớn của kiếp người. Từ lúc chúng ta mở mắt chào đời cho đến ngày chúng ta nhắm mắt hầu như là một cuộc hành trình bất tận để đi tìm một thế giới bình yên, một vòm trời hạnh phúc, một cảm giác cho phép chúng ta thấy rằng cuộc sống có ý nghĩa. Cho dù chúng ta đã đầu tư tâm trí từ thời tấm bé và chúng ta cũng vật lộn rất nhiều với cuộc đời, thậm chí có thể hy sinh không biết bao nhiêu thì giờ tuổi xuân và nỗ lực lớn lao của đời sống mình để mong thành đạt được một điều mà chúng ta gọi là hạnh phúc, hoặc giả là sự an lạc.

          Nhưng hạnh phúc luôn luôn là một trò đùa, trò đùa giỡn đó khiến cho chúng ta cảm thấy rằng hạnh phúc đó đau khổ cũng nằm ở tại đó và những điều gì cho chúng ta thật nhiều hy vọng thì những điều đó cho chúng ta thật nhiều thất vọng. Thiền Sư Ngài Buddathasa, Ngài có một ví dụ rằng đau khổ và hạnh phúc giống như con rắn trung, chúng tôi không hiểu quí Phật tử có biết loại rắn này không, đó là một con rắn có hai đầu, một đầu cắn chết và một đầu cắn không chết, thường thường người ta gọi là một đầu chay một đầu mặn, nhưng mà rồi chúng ta khó phân biệt là đầu nào sẽ cắn chúng ta không chết và chúng ta không biết đầu nào cắn chúng ta chết, chúng ta cầm con rắn lên và nghĩ rằng chúng ta chỉ chọn lấy một đầu mà thôi và đầu kia sẽ quay lại cắn chúng ta.

         Sư Uyên Minh có một bài thơ mà chúng tôi nghĩ rằng bài thơ có ý vị: “Thể khách một đời dõi bóng nhau, lạnh lùng chi thế hỡi bể dâu, ta người sứ giả thương dâu bể, chả lẽ hờn nhau đến bạc đầu”. Số mạng của mình và niềm hy vọng bất tuyệt của mỗi cá nhân đặt để ở trong cuộc đời này hầu như luôn luôn đùa giỡn lấy nhau nó tạo ra những cách rất trớ trêu. Chúng ta càng đuổi bắt hạnh phúc thì hạnh phúc nó càng xa vời chúng ta. Có những lúc chúng ta mệt mỏi buông bỏ tất cả thì trong sự buông bỏ đó chúng ta tìm được sự thanh thản thật sự trong tâm hồn của mình.  Đã có bao nhiêu người bỏ ra tất cả thì giờ tâm trí của tuổi thanh xuân, để mong hy vọng xây dựng một sự nghiệp lớn có tên tuổi ở trong cuộc đời này và cuối cùng một ngày nào đó người đó nói rằng thật sự điều hạnh phúc lớn nhất không phải là làm ông này bà kia, không phải là những tài sản đo bằng những con số trong nhà băng, mà chính là ngày mà có thể bỏ được những thứ đó và kể cả con cái khi nó vào trong đại học rồi ra trường thì mình không phải bận lo nữa. Khi bỏ được  những thứ đó thì mình  mới thật sự là hạnh phúc. “Cái vòng danh lợi cong cong, kẻ hòng ra khỏi người mong chui vào “  câu nói đó cũng là  một câu ca dao mà người Việt chúng ta rất quen thuộc.

  Đau khổ và hạnh phúc là một đề tài rất là lớn trong Ðạo Phật. Đề tài lớn đó không phải là một đề tài chỉ nói là lớn là đủ mà đặt cả nền tảng cơ sở cho giáo lý của Ðạo Phật.  

Trong Trung Bộ Kinh có một lần Ðức Phật Ngài dạy: “ Này các Tỳ Kheo Như Lai chỉ dạy về sự khổ và con đường thoát khổ. “

Trong bài kinh Dhammacakkappavattanasùtra là kinh Chuyển Pháp Luân, bài pháp đầu tiên của Đức Phật Ngài đã dạy về Tứ Đế. Ở trong Tứ Đế có Khổ Đế và Tập Đế là khổ và nguyên nhân sanh khổ, Diệt Đế và Đạo Đế là chân hạnh phúc con đường dẫn đến chân hạnh phúc.

Cà một điều rất là thú vị là đau khổ có một địa vị lớn trong Đạo Phật không phải chỉ là một vấn đề của kiếp nhân sinh, mà đau khổ còn được hiểu trong Đạo Phật như là  một điều có khả năng khai mở con mắt trí tuệ của chúng ta. Chúng ta sẽ không có gì ngạc nhiên khi nghe nói rằng những chúng sanh sống trong những cõi trời, cõi an lạc, những cõi có quá nhiều hạnh phúc của trần gian, những chúng sanh đó không có cơ may để mở con mắt trạch tuệ của mình, trong lúc đó ở kiếp nhân sinh sống ở giữa trần gian của kiếp người tạm bợ này chúng ta đối diện với bao nhiêu phiền lụy bất trắc, thì điều đó được xem như hết sức thích hợp để cho chúng ta khai triển tuệ giác của mình.

 Do vậy hạnh phúc là một đề tài lớn không phải chỉ lớn đối với mỗi chúng ta mà lớn đối với đề tài của  Phật Pháp, và nó lớn đối với ai thức dậy vào nửa đêm tự hỏi rằng cái gì là cái thực sự có ý nghĩa trong đời sống của mình. 

Đạo Phật đã nói đến những niềm hạnh phúc mà đôi lúc làm cho một số chúng ta sửng sốt, ví dụ Ngài nói về sự hạnh phúc là đến từ sự vắng mặt của đau khổ. Ít có ai dám can đảm định nghĩa như vậy, mọi người đều nói rằng ăn ngon mặc đẹp sống trường thọ có được tình yêu có được sự trẻ trung của kiếp người những thứ đó là hạnh phúc, chúng ta đã vẽ ra một thiên đàng mà trong đó những hạnh phúc  trần gian được phóng đại đến mức độ ngoài tất cả sự tưởng tượng của một người  có thể tưởng tượng  được. Nhưng điều đó vẫn còn là một bức họa rất là nghèo nàn khi nói đến niềm hạnh phúc chân thực của đời sống.