Danh từ "Phật Sống" có trong kinh điển Pali không?

Hỏi: Trong truyền thống Phật Giáo Bắc Truyền, đặc biệt là Mật Tông, người ta tin “Hoạt Phật”. “Hoạt Phật” chúng ta thường dịch có nghĩa là Phật sống. Thì cảm nhận thế nào về chữ “Hoạt Phật” và ở trong kinh điển Pali và trong văn hóa Phật Giáo Nam Truyền, Phật Giáo Nguyên Thủy  có từ nào giống giống như từ “Hoạt Phật” hay không? 

(Thảo luận ngày 19-2-2012, Thiên Ân chuyển biên)

TT. Pháp Tân trả lời: Bên truyền thống Phật Giáo Mật Tông quan niệm có một vị “Phật sống” cũng như chuyện tái sanh của Phật, một nhà sư tu tập rồi vị đó sẽ tái sanh lại, tuy còn nhỏ nhưng tiền kiếp của vị đó là vị đã từng tu hành gọi là “Phật sống”. 

Từ vựng “Phật” theo Phật Giáo Nguyên Thủy chỉ cho các bậc giác ngộ. 

Có ba hạng Phật, hạng Phật Thinh Văn, Phật Độc Giác, Phật Toàn Giác. Thì điều này chỉ cho các bậc hoàn toàn giác ngộ, tức không còn trở lại trạng thái sinh tử.  Phật Giáo Nguyên Thủy ở trong kinh điển Pali  ba hạng Phật đó là chỉ cho các bậc hoàn toàn giải thoát. 

Còn riêng tín ngưỡng tôn giáo nội sinh, tức là một tôn giáo tại Miền Tây Nam Bộ chỉ cho bậc thầy Tây An, Hòa Hảo cũng gọi là Phật. Thì con nghĩ có lẽ là họ tôn kính, tín đồ tôn giáo họ tôn kính vị đó tôn là Phật, thì ý nghĩa đó không đúng với nghĩa "Phật" ở trong kinh điển Pali. 

Còn chuyện Phật sống tái sanh thì theo truyền thống Phật Giáo Bắc Tông, đặc biệt là Phật Giáo Kim Cang Thừa hay Phật Giáo Mật Tông thì họ quan niệm có một vị sư tu hành sau đó vị đó tái sanh lại, gọi là Phật sống. 

Ở đây "Phật" có nghĩa là không trở lại trạng thái sanh tử nếu nói theo kinh điển Pali. Phật là bậc chấm dứt sanh tử luân hồi hay là bậc không trở lại trạng thái sanh tử luân hồi nữa hay bậc Phật là bậc hoàn toàn chấm dứt hết mọi phiền não trói buộc ở trong tâm những vị ấy. 

Nghĩa “Phật sống” thì không thấy có sự tương đồng ở trong kinh điển Pali. Vì Phật là chỉ theo nghĩa giác ngộ, dù bậc đó là bậc Thinh Văn, bậc đó là bậc Độc Giác, hay Toàn Giác.

Còn trong cái nghĩa “Phật sống” người ta chỉ tôn sùng hay nói đến người nào đó trong luân chuyển tái sanh. Nhưng điều đó cũng không có gì gọi là “Giác”, trong cái nghĩa mình hiểu có sự tu tập gọi là “Giác”, nhưng nói Phật là bậc hoàn toàn giải thoát, vị xứng đáng gọi là “Phật sống” thì con nghĩ rằng những quan niệm của Tây Tạng hay Mật Tông, thì theo trường phái của họ, họ quan niệm như vậy, và họ quan niệm việc là tái sinh sau cái chết là cái gì, thì thường là nói đến các bậc có tu hành, các bậc đó tái sanh trở lại. Thì trong cái nghĩa tương đồng và trong từ “Phật sống” của Phật Giáo Kim Cang Thừa hay Phật Giáo Tây Tạng trong Pali không có.